Dolce Vita

Als je in het uiterste zuiden van Duitsland woont en je wilt genieten van een echt goede cappuccino, moet je Oostenrijk doorkruisen, de Brennerpas oprijden en aan de andere kant Italië binnenrijden. De twee uur durende rit is een hele mooie waar ik erg van geniet. Eenmaal aan de andere kant stoppen we bij het prachtige stadje Sterzing. De hoofdstraat wordt gezoomd door middeleeuwse herenhuizen in zachte kleuren. Cafe Häusler ligt in de buurt van een beroemde toren en serveert het beste gebak met koffie in de stad. Maar hoewel deze erg lekker zijn, is het natuurlijk niet de ware reden om Sterzing te bezoeken. De echte redenen waren een kerk uit het begin van de 15e eeuw en een kasteel uit het begin van de 12e eeuw. Sterzing ligt op een van de belangrijkste Noord-Zuid routes van Europa (meer specifiek: Augsburg in Duitsland naar Venetië in Italië). Mensen, ideeën en ambachtslieden hebben altijd op deze drukke route en door de rijke steden gereisd. Wat heeft dit met middeleeuws borduurwerk te maken? Best wel wat!

Rood en goud vlechtwerk diaper pattern zichtbaar achter de figuur in de kerk van de Heilige Geest, Sterzing, Italië.

Bij een eerder bezoek aan de kerk van de Heilige Geest had ik iets gezien in de prachtige fresco's geschilderd door Hans von Bruneck in 1402. Deze keer keerde ik terug met mijn goede camera om een betere foto te maken. Zie je wat mijn aandacht trok? Inderdaad, er zijn geschilderde patronen in rood op een gouden achtergrond achter enkele van de heilige figuren. Dat klinkt ons toch bekend in de oren. Ik wist al dat geborduurde diaper patterns in feite imitaties zijn van luxe geweven doeken die ooit de muren van kerken versierde. Deze patronen zijn ook te zien op geschilderde panelen uit dezelfde tijd. Maar ik had nog nooit een geschilderd patroon in rood en goud op een fresco gezien.

Aanbidding van de drie Koningen fresco in de kerk van de Heilige Geest in Sterzing, Italië. Deze specifieke vertolking waarin een van de koningen de voet van baby Jezus kust, ging in sommige delen van Europa viraal, maar niet in andere.

Bij het bestuderen van borduurwerk uit een bepaalde historisch periode is het altijd een goed idee om ook oog te hebben voor andere kunstdisciplines. Deze borduurders werkten immers niet geïsoleerd. Vaak voorzagen schilders hen van hun borduurmotieven. Het kennen van de werken van beroemde schilders in het gebied waar de borduursels onder studie zijn ontstaan, kan je vaak stilistische verbanden laten zien. Ook als je bekend bent met goed bewaarde scènes, kunnen ze je helpen bij het bestuderen van slecht bewaard borduurwerk. Wanneer je een gefragmenteerde scène kunt identificeren, wordt het 'lezen' van het beschadigde borduurwerk zoveel gemakkelijker.

De burcht Reifenstein in de buurt van Sterzing, Italië.

En dan was er nog kasteel Reifenstein. De huidige eigenaren, de familie van Thurn und Taxis, hebben het liefdevol gerestaureerd en in zijn laatmiddeleeuwse oorspronkelijke staat behouden. Je kunt gemakkelijk de korte afstand van de stad Sterzing naar het kasteel lopen. Neem wel het fietspad en niet het voetpad. Die laatste eindigt abrupt op de Autostrada. Hoewel ze Duits spreken in dit deel van Italië, is het toch echt wel Italië!

De middeleeuwse handwerkruimte in kasteel Reifenstein bij Sterzing, Italië.

Het kasteel heeft veel mooie kamers en je zult vaak verbaasd zijn dat dingen al meer dan 800 jaar hebben overleefd. Maar twee kamers in het bijzonder zijn van bijzonder belang voor ons borduurders. Bijvoorbeeld deze kleinere kamer naast de Kemenate. Het werd door de vrouwen van het kasteel gebruikt voor allerlei textiel handwerk. De huidige inrichting met spinnenwielen en dergelijke is echter niet erg oud. Dit is echter veruit de lichtste kamer in het hele kasteel. En zou het niet heerlijk zijn om in een van de vensterbanken bij het raam te zitten en te borduren?

Foto gemaakt door Luca Lorenzi.

Helaas mocht ik geen foto maken van de tweede kamer die voor ons borduurders interessant is. De muren zijn versierd met een bijzonder laatgotische (gemaakt in AD 1498) fresco. Het toont gebladerte waarin exotische bloemen, heiligen en mensen zich verstoppen (zie je de vogelvangers links van het kleine raam?). Gelukkig vond ik deze foto op Wikipedia zodat je in ieder geval een idee kunt krijgen.

Detail van de geborduurde paardedeken die wordt bewaard in Musee Cluny te Parijs (Cl. 20367 a, b)

Waarom vond ik deze groene muurschilderingen nou zo bijzonder? Ik had al eerder een soortgelijk ontwerp gezien! Inmiddels weet je waarschijnlijk dat niet-religieus middeleeuws borduurwerk nauwelijks bewaard is gebleven. Een van de weinige en meest spectaculaire stukken wordt bewaard in Musee Cluny in Parijs: een paardedeken. Het borduurwerk is gemaakt rond 1330-1340 en toont gebladerte waarin mensen zich verstoppen. Dit was dus blijkbaar een motief dat vaker werd gebruikt in de middeleeuwse kunst. Het zou wel eens veel vaker in borduurwerk voor koninklijke hoven kunnen zijn gekopieerd dan wat we weten.

Ik hoop dat je het leuk vond om met mij even een echte cappuccino te gaan drinken!