Het gouden vierstel uit Bern

Hartelijk dank aan iedereen die heeft gereageerd op de schragen en maschinenstock-weggeefactie van vorige week! Alle stukken hebben een goed nieuw thuis gevonden en worden verzonden zodra de extra grote verzenddozen arriveren. Zoals met alles wat tegenwoordig met logistiek te maken heeft, lijkt dit wat langer te duren dan normaal. Weest geduldig! En voor nu: laten we een bezoek brengen aan prachtig middeleeuws goudwerkborduurwerk uit de kathedraal van Lausanne dat momenteel wordt bewaard in het Bernisches Historisches Museum in Zwitserland. Als middeleeuws borduurwerk jouw ding is, is dit een museum dat je zeker wilt bezoeken. Afgezien van de gewaden van de kathedraal van Lausanne en vele anderen, heeft het museum ook het Grandson antependium uit de 13e eeuw permanent tentoongesteld.

Gouden vierstel van de kathedraal van Lausanne, koorkap (inv. 307) Bernisches Historisches Museum

Het gouden vierstel van de kathedraal van Lausanne bestaat uit een koorkap (inv. 307, nu te zien), een kazuifel (inv. 39) en twee dalmatieken (inv. 38 & 40). Het borduurwerk is gemaakt tussen 1513 en 1517, waarschijnlijk in Brussel, België. Deze dure set gewaden gemaakt met Italiaanse stoffen en zeer hoogwaardige aurifriezen uit de Lage Landen werd gemaakt in opdracht van bisschop Aymon de Montfalcon van Lausanne. Aymon had duidelijk een diepe schatkist! Omdat Maria prominent aanwezig is op veel van de aurifriezen, wordt het duidelijk dat de gewaden altijd bedoeld waren voor de kathedraal van Lausanne, die aan Onze-Lieve-Vrouw is gewijd.

Hier zie je de fijn gearceerde inkttekening onder het borduurwerk

De ontwerptekeningen op het linnen onder het borduurwerk zijn gemaakt met zwarte en rode inkt. De juiste arcering wordt ook aangegeven met de inkt. Er bevindt zich geen ingekleurde tekening onder deze borduurmotieven. Het is een min of meer schaars monochroom gearceerde tekening. De borduurder werd voldoende geholpen tijdens zijn werk, maar de inkt was niet zo dekkend dat het de draden van het linnen weefsel verdoezelde en het eigenlijke borduurwerk moeilijker maakte. Het is belangrijk voor de borduurder om de draden van de stof te kunnen zien, aangezien de naaldschildertechniek meer verwant is aan de Chinese vorm (zeer ordelijk en geteld) dan aan de vorm die wordt onderwezen aan de Royal School of Needlework (wat willekeurig is).

Hoewel alle aurifriezen op alle vier de gewaden duidelijk bij elkaar horen en dus rond dezelfde tijd op dezelfde plaats zijn gemaakt, verschillen ze toch enigszins in de uitvoering van de borduurtechnieken. Ik weet zeker dat je verschillende borduurwerkers kunt onderscheiden als je deze aurifriezen grondig bestudeert. De ontwerpen verschillen ook nogal stilistisch en zijn duidelijk geïnspireerd door verschillende contemporaine schilders zoals Gerard David, Bernard van Orley en Cornelis Engebrechtsz.

Aurifries met Pinksteren, pseudo or nue is duidelijk zichtbaar op de groene mantel die Sint-Pieter rechts draagt.

Eenvoudige aurifriezen met maar een figuur uit de Lage Landen bestaan ​​vaak uit twee of meer op elkaar genaaide stukken: een afzonderlijke heilige geappliqueerd op een geborduurde achtergrond (waarvan sommige zeer dimensionale elementen ook geappliqueerd kunnen zijn). De meer complexe aurifriezen van het gouden vierstel worden meestal als één stuk geborduurd met slechts enkele figuren geappliqueerd. Dit is waarschijnlijk gemakkelijker (en dus sneller) als je veel gedeeltelijk overlappende figuren in een enkele scène hebt. De achterkanten van de aurifriezen zijn verstevigd door er oud papier op te lijmen (brieven, facturen, enz.).

Interessant bloemenkader rond de aurifriezen.

Interessant is dat echt or nue niet gebruikt is op deze aurifriezen. In plaats daarvan zijn de meeste figuren genaaldschildert. De hoofdfiguren op de voorgrond hebben soms delen van hun kleding geborduurdt met gouddraad. De horizontaal gelegde gouddraden zijn echter vastgenaaid met goudkleurige zijdedraden in een voegenpatroon. De plooien worden geaccentueerd met enkele eenvoudige lijnsteken in gekleurde zijde. Ik heb de term 'pseudo or nue' bedacht voor deze specifieke borduurtechniek. Het wordt vaak toegepast in aurifriezen uit Duitsland en is maar zelden te zien op aurifriezen uit de Lage Landen. Echt or nue kan fantastische schaduwen creëren en driedimensionaliteit suggereren. Pseudo or nue kan dit niet.  Uniek zijn ook de florale frames rond de aurifriezen. Tot nu toe ben ik nog geen vergelijkbaar patroon met gekleurde bloemen tegengekomen. Dit kan een handelsmerk zijn geweest van deze specifieke borduurworkshop.

Als je meer wilt weten over het gouden vierstel van de kathedraal van Lausanne, koop dan de museumpublicatie "Himmel und Hölle in Gold und Seide" van Annemarie Stauffer. Er is ook een Franse versie beschikbaar. Het boek heeft gedetailleerde foto's en beschrijvingen van de aurifriezen van alle vier de gewaden. Het inleidende hoofdstuk is ook erg goed geschreven. Je kunt het boek (22 Zwitserse Franken) rechtstreeks in de museumwinkel bestellen door een e-mail te sturen. Bedenk dat als je rechtstreeks bij het museum bestelt, je hen financieel een beetje helpt. Iets wat musea goed kunnen gebruiken na de vele sluitingen tijdens de pandemie!