In het najaar geef ik een heel bijzondere workshop op een spectaculaire locatie. En voor degenen die niet aanwezig kunnen zijn, lees verder, want je kunt de tentoonstelling virtueel bezoeken wanneer je maar wilt. In deze blogpost vertel ik je wat meer over de workshop zelf. En ik zal je enkele screenshots van de virtuele tentoonstelling laten zien, zodat je weet wat er te zien is en waar je gaat borduren, mocht je aanwezig zijn. Mijn plan is om meer van deze workshops op locatie aan te bieden. Ze zijn een unieke kans om te borduren waar het eigenlijke middeleeuwse borduurwerk wordt bewaard. Je kunt de originelen bestuderen en tegelijkertijd proberen ze na te maken! En je komt nog eens ergens. Halberstadt, bijvoorbeeld, is een zeer charmante middeleeuwse stad met veel originele gebouwen die nog steeds overeind staan. Dit wil je niet mislopen!

First things first. Je gaat een kleine sampler (ca. 8,8 x 8,8 cm) van (onderlegd) goudwerk borduren. Het centrale vierkant bestaat uit een diaperpatroon over touwvulling. Dergelijke achtergronden waren erg populair in stumpwork borduurwerk uit Midden-Europa. Eenvoudig te maken, maar met een hoge wow-factor. De rand bestaat uit twee verschillende zeer populaire diaperpatronen (open diamant en open vlechtwerk) en twee versies van eenvoudig vlechtwerk over touwvulling. De naden tussen de verschillende delen zijn bedekt met twist en zoetwaterparels om de sampler een echte middeleeuwse uitstraling te geven. Meer informatie over de materialen vind je hier. Deze workshop is ideaal als je de meest voorkomende middeleeuwse goudwerk borduurtechnieken wilt verkennen.

We zullen borduren in de kloostergangen van de kathedraal van Halberstadt. De kathedraal werd gebouwd tussen 1236 en 1491 en heeft zijn middeleeuwse karakter behouden. Je hebt volledige toegang tot het museum en de kathedraal tijdens de tweedaagse workshop. Ik zal loeplampen en Lowery-werkstandaards voor meenemen die je tijdens de workshop kunt gebruiken. Een goede plek om te verblijven is de Halberstädter Hof. Het dateert uit 1662 en is zeer charmant. Dit hotel ligt op loopafstand van de kathedraal. Halberstadt heeft een treinstation en is vanaf de luchthaven van Berlijn in ongeveer 3,5 uur te bereiken.

De kathedraal herbergt een van de belangrijkste kathedraalschatten in Europa. Het is waarschijnlijk ook een van de musea met de grootste permanente tentoonstelling van middeleeuws textiel. Meer dan 70 stukken, van luxe zijden tot verbazingwekkend goudborduurwerk tot prachtig witwerk en enorme wandtapijten, zijn te zien. Er is een prachtige publicatie (Meller, H., Mundt, I., Schmuhl, B.E.H. (Eds.), 2008. Der heilige Schatz im Dom zu Halberstadt. Schnell + Steiner, Regensburg) met prachtige kleurenfoto's en gedetailleerde beschrijvingen van ongeveer 60 stuks. Het bevat veel close-up foto's waar je letterlijk elke steek kunt zien. Er is ook een volledige collectiecatalogus in de maak die zal worden gepubliceerd via de Abegg Stiftung. Naar mijn persoonlijke mening zijn hun publicaties de gouden standaard als het gaat om geborduurd textiel.

Heb ik je nieuwsgierig gemaakt? Briljant! Ik hoop je later dit jaar te zien in Halberstadt voor deze echt unieke ervaring. Je kunt je plaats reserveren op de workshoppagina. Voor mijn Journeyman Patrons: Ik heb een korte video voorbereid waarin ik door het bovengenoemde boek blader.

Voordat we ingaan op het namaken van een 11e-eeuws goud- en zijdeborduurwerk, wil ik  die lieve mensen bedanken die al een Patron zijn geworden. Heel erg bedankt! Het schrijven van een wekelijkse blog over middeleeuws (goud-) borduren en aanverwante onderwerpen in het Engels, Duits & Nederlands neemt veel van mijn tijd in beslag. Als je het blog leuk vindt (vooral de beschikbaarheid in jouw eigen taal), overweeg dan om mecenas te worden. Je kunt kiezen tussen het spenderen van een wekelijks kopje koffie (Apprentice) of een beetje meer geven en dan krijg je een extraatje bij elke gepubliceerde blogpost (Journeyman). Alle Patrons hebben toegang tot regelmatige 'behind the scenes' posts. Jouw maandelijkse bijdrage maakt echt een verschil! Laten we nu mijn herschepping van een gouden vogel van de zogenaamde Wolfgangskasel uit de Domschatz Regensburg verkennen.

Restauratiewerkzaamheden aan de 11e-eeuwse Wolfgangskasel hebben licht geworpen op de volgorde waarin het borduurwerk is ontstaan. Ten eerste werden de contouren gestikt op een laag zijden keper ondersteund door een laag linnen. De contouren zijn gestikt in rode en donkerbruine zijde. Daarna werden de gouden delen gevuld met gouden draden. Waarschijnlijk om het borduurwerk verder te verstijven, werd nog een laag linnen toegevoegd voordat de resterende delen werden gevuld met gekleurde zijde. We weten dat de geborduurde aurifriezen in latere tijden vaak verstijfd werden door papier op de achterkant te lijmen. Het hele proces van beginnen met rode en donkerbruine contouren en vervolgens de andere delen invullen, doet me denken aan hoe verluchte manuscripten werden gemaakt. De volgorde van het werk en de gebruikte kleuren lijken sterk op elkaar. Net als het ontwerp. Het is goed mogelijk dat het ontwerp op de zijde is getekend door een persoon die ook aan verluchte manuscripten heeft gewerkt.

Begin augustus kun je leren je eigen 'avis aurea' te maken in een tweedaagse workshop in openluchtmuseum Glentleiten. Je leert een professioneel slate frame op te spannen en het ontwerp op de middeleeuwse manier over te brengen: met poeder en inkt. De eigenlijke borduursteken (steelsteek, splijtsteek en couching) zijn niet erg moeilijk te leren. In plaats daarvan zal de nadruk liggen op het zo regelmatig mogelijk uitvoeren ervan. Alle steken zijn in dit geval 'vrij' borduurwerk. Je hoeft niet te tellen je werkt niet op aftelbare stof. In plaats daarvan bepaal jij de plaatsing van de steek en de steeklengte.

Het originele 11e-eeuwse borduurwerk op de Wolfgangskasel is zeer, zeer fijn. Het heeft ongeveer 40 parallelle gouddraden per centimeter. Ik kon er zo'n 32 halen. Helemaal niet slecht! Zoals je op de foto hierboven kunt zien, is er zeker ruimte om meer draden naast elkaar te leggen. Maar niet met de dikte van de rode zijden draad die wordt gebruikt. Het splitsen van Chinese platte zijde is niet gemakkelijk voor beginnelingen. En ik wilde niet dat men zou wanhopen. Daarom splitsen we de platte zijde maar twee keer. Om 40 draden per centimeter te halen, moet je de zijde minstens vier keer splitsen. Alles over dat experiment lees je hier.

Ik realiseer me dat naar Glentleiten komen om mijn workshop bij te wonen voor de meesten van jullie niet mogelijk is. Zou je in plaats daarvan geïnteresseerd zijn in een online versie? De online versie zal bestaan uit een borduurpakket (de juiste materialen zijn helaas niet makkelijk te verkrijgen) en video-instructies in het Duits of het Engels. Laat het me weten in de reacties hieronder als dit iets is waar je in geïnteresseerd bent!

Literatuur:
Hubel, A. (Ed.), 1976. Der Regensburger Domschatz. Schnell & Steiner.

Een paar jaar geleden zag ik de zogenaamde Wolfgang's kazuifel in het Diocesaan Museum Regensburg (je kunt mijn blog over mijn bezoek uit 2015 lezen). Het had een prachtig geborduurd kruis met vogels en een viervoetig dier te midden van gebladerte. Hoewel het goudborduurwerk behoorlijk beschadigd is, is het duidelijk dat het ooit een zeer hoogwaardig stuk middeleeuws goudwerk en zijdeborduurwerk was. Het ontwerp leent zich prima voor een (online) borduurworkshop. Ik heb mijn man gevraagd om een van de vogelontwerpen wat op te schonen en dit is het resultaat.

Het oorspronkelijke borduurwerk werd kort na 1050 na Christus gemaakt, waarschijnlijk in Regensburg. Regensburg was destijds een koninklijke residentie en huisvestte waarschijnlijk de koninklijke werkplaatsen wanneer het hof aanwezig was. De manier waarop dit borduurwerk, en inderdaad het hele kledingstuk, werd gemaakt, verschilt aanzienlijk van de meeste andere stukken in die tijd. Die stukken zijn meestal geheel geborduurd en het borduurwerk wordt direct op een kostbare zijden stof of een linnen stof gestikt. Goede voorbeelden hiervan zijn de keizerlijke gewaden, de Uta kazuifel en de gewaden van Sint Blasius die nu in St. Paul im Lavanttal worden bewaard. Veel Opus anglicanum gewaden uit de hoogtijdagen van dit borduurwerk vallen ook in deze categorie. Maar niet de Wolfgangs kazuifel. Deze heeft een strook apart gemaakt borduurwerk dat het kostbare zijden gewaad siert. Dit zou de nieuwe ontwikkeling in het borduren worden voor de rest van de middeleeuwen en de periode daarna. Het is in wezen de geboorte van het aurifries. Deze kleinere borduursels waren veel beter hanteerbaar en konden van tevoren worden gemaakt. Goudborduurwerk kon zo verhuizen van de speciaal uitgeruste koninklijke werkplaatsen naar, waarschijnlijk kleinere en eenvoudigere, commerciële werkplaatsen in de opkomende steden.

Maar we kunnen duidelijk zien dat het proces van 'hoe maak je een aurifries' nog niet in steen gebeiteld was. In dit geval lijkt het borduurwerk vreselijk complex als het gaat om de achtergrondstoffen. Wat heeft de borduurder gedaan? Het begon met een stuk natuurlijk gekleurde zijden keper/samiet bovenop een fijn linnen. Alle goudwerk borduursels (en waarschijnlijk de steelsteek contouren) werd op die manier gestikt. Daarna werd het stuk nogmaals onderlegd met een extra laag linnen voordat de fijne zijden splijtsteken werden geborduurd. Vreemd, vind je niet? Ik heb geleerd dat je je borduurwerk alleen extra onderlegd als het stiksel bijzonder zwaar is. Dat zou het goudwerk zijn en niet de zijde. Stel je de zere vingers voor van het duwen van een fijne naald met zijde door drie lagen stof... Maar ik heb een idee waarom de extra laag linnen is toegevoegd: stijfheid. Later werden aurifriezen routinematig verstijfd door gerecycled papier op de achterkant te lijmen of gewoon de achterkant te bestrijken met een laag lijm.

Omdat ik probeer de juiste soort stoffen voor dit project te bemachtigen, kan ik je nog niet vertellen wanneer dit ontwerp beschikbaar zal komen. Wat ik je wel kan vertellen is dat het een vooraf opgenomen les wordt waar je in je eigen tempo aan kunt werken. Je kunt beginnen wanneer je maar wilt en je hebt minstens een heel jaar vanaf de aankoopdatum toegang tot de lesvideo's. Het lesgeld is inclusief een volledig borduurpakket. Je hebt verschillende opties om uit te kiezen. Het gaat hierbij vooral om verschillende kwaliteiten gouddraden. Ik zal dit ontwerp waarschijnlijk ook volgend jaar tijdens een weekend lesgeven in het openluchtmuseum Glentleiten. Lijkt dit jullie wat? Laat het me alsjeblieft weten in de commentaren!