Misschien moet deze blogpost een waarschuwing bevatten dat er een grote kans is dat je geld uitgeeft na het lezen ervan ... De Abegg-Stiftung heeft een nieuw boek gepubliceerd. In het Engels deze keer! Enkele jaren geleden restaureerden ze het altaarstuk uit El Burgo de Osma en het nieuwe boek beschrijft ongelooflijk gedetailleerd wat ze hebben ontdekt over het borduurwerk. Van de gebruikte materialen tot de volgorde van het werk. Het is zo gedetailleerd dat een bekwame borduurder of groep borduurders een kopie zou kunnen maken. Dit is een boek dat de moeite waard is om op de plank te hebben. Ook als het betekent dat je een tijdje droog brood moet eten om het te kunnen betalen. We zitten nog in de vastentijd, dus dat past mooi :). Laten we eens kijken!

Het geborduurde altaarstuk uit El Burgo de Osma is het enige in zijn soort dat tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven. Het werd gemaakt rond 1460-1470 in Castilië (Spanje) voor bisschop Pedro de Montoya. Het altaarstuk is momenteel ondergebracht in het Art Institute of Chicago (Inv. nr. 1927.1779a-b) en bestaat uit twee stukken. Het bovenste deel toont vier scènes: de Geboorte van Christus aan de linkerkant, Maria met baby Jezus in het midden met de kruisiging boven en de aanbidding van de wijzen aan de rechterkant. Het onderste stuk toont de opstanding in het midden geflankeerd door drie apostelen aan elke kant. Het bovenste deel meet 161,5 x 200,5 cm en het onderste deel meet 89,5 x 202 cm. Beide delen zijn all-over geborduurd met gouden en zilveren draden, gekleurde zijde, spangles en parels.

Het grootste deel van het boek bestaat uit een 100 pagina's tellend hoofdstuk over borduurmaterialen en -technieken geschreven door Bettina Niekamp. Ze heeft meer dan 200 verschillende combinaties van draden en steken/technieken op het altaarstuk geïdentificeerd. En ze beschrijft ze tot in detail. Samen met de vele gedetailleerde foto's in het boek, ben je in staat om ze allemaal te identificeren. Je bent een tijdje zoet, maar het is absoluut mogelijk.

Een van de borduurtechnieken is de overdraaide zijdetechniek voor het weergeven van realistische boomtoppen, grasvelden en aarde. Deze techniek is bekend van het 17e-eeuwse Engelse stumpwork. Ook de vele padding technieken zijn intrigerend. Linnen gevuld met wol vormt de basislaag voor de pilaren. Vervolgens wordt dik garen toegevoegd voor extra textuur voordat het eigenlijke goudborduren begint.

Het borduurwerk is voornamelijk uitgevoerd in zeer vakkundig gearceerde splijtsteek. Maar er is ook een vorm van or nue. En voor een meer realistische weergave van bepaalde details werden veelkleurige draden gebruikt. Ze werden gemaakt door verschillende zijden filamenten in de naald te combineren. Het borduurwerk is ook verfraaid met twists gemaakt van verschillende hoeveelheden en combinaties van passing thread.

Het boek heeft ook een hele sectie met paginagrote platen van de verschillende delen van het borduurwerk. Je kunt urenlang naar het verbazingwekkende detail kijken. Verdere hoofdstukken beschrijven de tijd en het leven van bisschop Montoya, de kunsthistorische context, de iconografie in relatie tot het gebruikte materiaal en borduurtechnieken, laatmiddeleeuws borduurwerk in Aragon en een casestudy over gewaden uit Barcelona. Met 427 pagina's is er veel te ontdekken!

Het boek is direct te bestellen bij de Abegg-Stiftung in Zwitserland. Het kost CHF 85 + verzendkosten. Het lijkt niet beschikbaar te zijn bij het Art Institute of Chicago. Het feit dat dit boek in het Engels is verschenen in plaats van in het Duits is een echt pluspunt. Laat de Abegg-Stiftung weten dat we dat waarderen, mocht je het boek bestellen. Misschien komen ze zo op het idee om een aantal van hun steengoede oudere publicaties te vertalen. Mijn Journeyman Patrons kunnen een korte video bekijken waarin ik door het boek blader. Ook leuk: Katherine Diuguid geeft komende zondag een MEDATS-lezing over haar sampler met borduurtechnieken die op het altaarstuk te zien zijn.

Omdat ik oorspronkelijk uit Nederland kom en goudborduren leerde aan de Royal School of Needlework in Londen, was ik tot een paar jaar geleden niet erg bekend met al het middeleeuwse goudborduurwerk dat in Duitsland bewaard is gebleven. Er is heel erg veel! Maar het wordt helaas bijna altijd in het Duits gepubliceerd. Niet erg toegankelijk voor de wereldwijde borduurgemeenschap of zelfs borduuronderzoekers van buiten Duitsland. De Duitse borduurgemeenschap is heel klein en vooral geïnteresseerd in kruissteek en witborduren. Ik weet dus eerlijk gezegd niet zo goed voor wie deze prachtige Duitse publicaties eigenlijk zijn geschreven. Ze zitten vaak vol met zeer technische details. Dingen die makers willen weten, niet per se de gemiddelde archeoloog of (kunst)historicus. Vorig jaar ontdekte ik weer een van deze briljante publicaties over de textielvondsten uit de keizerlijke en bisschoppelijke graven van de kathedraal van Speyer. Laat me je voorstellen aan een aantal behoorlijk verbazingwekkende stukken!

Ten eerste hebben we de mantel van Filips van Zwaben (1177-1208) gemaakt in het laatste kwart van de 12e of het begin van de 13e eeuw. Daarop staan twee medaillons met goudborduurwerk. De ene toont Christus, de andere Maria. De stof van de mantel en waarschijnlijk ook de borduursels kwamen uit Byzantium. Filips was getrouwd met Irene Angelina (1181-1208), een dochter van de Byzantijnse keizer Isaak II Angelos (1156-1204). Zo had hij gemakkelijk toegang tot textielproducten uit Byzantium. Het borduurwerk is uitgevoerd op een stuk fijn samiet met zijde en gouden draden. Het goudwerk is vrij fijn met ongeveer 40 parallelle draden per centimeter. Interessant is dat de gouddraden normaal zijn opgenaaid, afgezien van waar de draad omgelegd wordt voor de volgende rij. Deze ‘bochten’ zijn gedaan in underside couching (bijvoorbeeld ook te zien in de Reitermantle in Bamberg (DMB Inv.Nr. 3.3.0003)). Jarenlang is de zin van deze combinatie me ontgaan. Waarom deden ze dat?

Toen het onlangs ter sprake kwam in een discussie met Cindy Jackson, kwam ze meteen met een volkomen logische verklaring: de bocht is netter/makkelijker. Daar had ik  nog nooit aan gedacht. Hoewel ik weet dat veel mensen moeite hebben met het maken van nette bochten, vond ik ze nooit moeilijk om te doen. Het doen van een underside couching steek met zijde brengt het risico met zich mee dat je zijden draad breekt. Ik begrijp echter heel goed dat het waarschijnlijk het risico waard is als bochten niet je sterkste kant zijn. Mysterie opgelost!

Een andere spectaculaire vondst is een paar bisschoppelijke sokken uit een van de bischopsgraven. Het borduurwerk is volledig uitgevoerd in underside couching. Daarom zijn deze luxe sokken mogelijk rond het jaar 1200 in Engeland gemaakt.  Zoals we echter hebben gezien in de contemporaine mantel van Filips van Zwaben, werd deze techniek geenszins uitsluitend in Engeland beoefend. Mijn onderbuikgevoel is dat underside couching = Opus anglicanum = Engeland soms iets te gretig wordt toegepast voor goudborduurwerk gevonden in continentaal Europa.

Naast het beschrijven van de originele opgravingen in het begin van de 20e eeuw, heeft de publicatie ook zeer goede hoofdstukken over middeleeuwse textieltechnieken (weven, vingerhaken en kaartweven). Een ander hoofdstuk vergelijkt de vondsten uit Speyer met vondsten van elders. De hoofdstukken over het wetenschappelijk onderzoek van de vondsten zijn ook erg goed met een heel hoofdstuk over gouddraden. Als je geïnteresseerd bent in archeologisch textiel (sommige met goudwerk borduurwerk), is dit boek een aanrader. Omdat het boek wat ouder is, kun je het soms tweedehands vinden of even via de bibliotheek proberen.

Literature
Herget, M., 2011: Des Kaisers letzte Kleider. Neue Untersuchungen zu den organischen Funden aus den Herrschergräbern im Dom zu Speyer, Historisches Museum der Pfalz Speyer.

Vandaag ga ik jullie een nieuw boek over opus anglicanum voorstellen. Een van mijn studenten postte erover in de Medieval Embroidery Study Group. Omdat het boek in het Engels is geschreven, de taal die door de meeste mensen in de internationale borduurwereld wordt gebruikt, zijn deze boeken te belangrijk om te negeren. Ze hebben het potentieel om heel belangrijk te worden. Met € 125 + verzendkosten is het boek niet bepaald een koopje. Laten we dus samen de inhoud ervan verkennen, zodat je een weloverwogen beslissing kunt nemen of het de moeite waard is.

The Bologna Cope: Patronage, iconography, history and conservation werd geredigeerd door M.A. Michael en is het tweede deel in de serie "Studies in English Medieval Embroidery". Het boek is te bestellen via uitgeverij Brepols. Omdat de Bologna-cope wordt bewaard in een Italiaans museum, zijn de hoofdstukken van het boek voornamelijk geschreven door Italiaanse onderzoekers. Maar omdat de redacteur uit het Verenigd Koninkrijk komt, werd het boek in het Engels gepubliceerd. Italië heeft vele prachtige middeleeuwse borduursels en er is ook veel over geschreven. Het is echter allemaal in het Italiaans gepubliceerd. Geen taal die de meesten van ons vloeiend genoeg spreken.

Het boek begint met een algemene inleiding over het onderwerp. Degenen onder jullie die een paar jaar geleden naar de tentoonstelling opus anglicanum in het Victoria &Albert Museum gingen kijken, herinneren zich waarschijnlijk de Bologna-cope die direct by de ingang hing. Dit eerste hoofdstuk laat ons ook kort kennismaken met een paar andere geborduurde gewaden die in Italië worden bewaard. Noch de iconografie op deze stukken, noch hun borduurtechnieken worden beschreven. De foto's zijn meestal niet gedetailleerd genoeg om ons meer informatie te geven.

Het tweede hoofdstuk is van M.A. Michael zelf en gaat vooral over stilistische vergelijkingen tussen het ontwerp van de cope en verschillende andere contemporaine kunstwerken. Het heeft wel een vrij goed overzicht van de historische bronnen met verwijzingen naar de makers en handelaren in Opus anglicanum. Er blijft echter veel onduidelijk omdat de handelaren vaak niet met zekerheid van de makers te onderscheiden zijn. Als je meer wilt weten over de makers van Opus anglicanum, zal dit hoofdstuk niet veel toevoegen.

Een groot hoofdstuk is gewijd aan de iconografie van de cope. Het is geïllustreerd met veel foto's van het borduurwerk. Omdat veel van de scènes echter vrij groot zijn, zijn de foto's meestal niet gedetailleerd genoeg om meer te weten te komen over het borduurwerk. Alleen een hand vol geeft voldoende detail.

De volgende twee hoofdstukken zullen voor de meeste borduurders niet interessant zijn. Een hoofdstuk behandelt de mogelijke verwijzingen naar dit cope in de inventarissen van de Dominikanen in Bologna. En het andere hoofdstuk gaat over de publicatie- en tentoonstellingsgeschiedenis van de cope.

Het 6e hoofdstuk klinkt veelbelovend: "Textile and embroidery in Italy between 1200 and 1300". Helaas gaat het grootste deel over de stoffen en niet over het borduurwerk. En laat je niet misleiden. We krijgen geen overzicht van geborduurde stukken gemaakt in Italië in de 13e eeuw. Het epistel onderzoekt slechts kort het resterende textiel geassocieerd met paus Benedictus XI (donor van de Bologna cope) en zijn voorganger Bonifatius VIII. Zijn er geen andere 13de eeuwse Italiaanse borduursels? Zeker wel! Ze zijn te vinden in het Victoria & Albert Museum, in de Domschatz in Aken, in de Keir Collection en in het Museo Episcopal Vic. Omdat ik niet zo vlot Italiaans lees, is mijn onderzoek naar Italiaans middeleeuws borduurwerk traag en verre van compleet. Dit hoofdstuk had een uitstekende gelegenheid moeten zijn om een niet-Italiaans leespubliek grondig kennis te laten maken met het onderwerp.

Maar het is het laatste hoofdstuk dat me echt doet vuurspugen: "The conservation of the Bologna cope". Dit hoofdstuk zou een sectie moeten bevatten over de materialen en technieken die werden gebruikt om het borduurwerk op de cope te maken. Dat doet het niet. Er wordt ons alleen verteld dat het borduurwerk is uitgevoerd op twee lagen linnen. Aantal draadjes per cm, alsjeblieft! De gouddraden zijn gemaakt van vergulde zilverfolie gewikkeld rond een zijden kern. Samenstelling van de metalen? Spinrichting? Kleur van de zijden kern? Dikte? Zijn er details bekend van de zijden draden die werden gebruikt voor het borduurwerk in splijtsteek? Lengte van de steken? Het hoofdstuk bevat wel een paar close-ups en een paar macrobeelden (zonder schaal!). Maar dat is alles. Wat een gemiste kans.

Al met al is dit boek op zijn best een koffietafelboek. De onderzoeksessays zijn niet briljant. Voor de borduurder is dit boek een enorme teleurstelling en een gemiste kans. Er wordt geen informatie toegevoegd ten opzichte van de catalogusvermelding in "English Medieval Embroidery" uit 2016. Moet je het boek kopen? Alleen als Opus anglicanum echt jouw ding is en je het geld over hebt. Spaar in plaats daarvan voor de publicaties van de Abegg Stiftung en neem misschien wat lessen Duits?

Literatuur
Browne, C., Davies, G., Michael, M.A. (Eds.), 2016.  Engels middeleeuws borduurwerk: Opus Anglicanum. Yale University Press, New Haven.Michael, MA (Red.), 2022. De Bologna Cope: Patronage, iconografie, geschiedenis en conservering.  Studies in Engels middeleeuws borduurwerk II. Harvey Miller, Londen.